Niesforne bociany – ptaki polskich pól, łąk i bagien

Bociany białe są w Polsce lubiane. Ptaki te zapowiadają wiosnę, pięknie się prezentują i wiele z nich wybiera nasz kraj na miejsce lęgowe. Na znanym obrazie Józefa Chełmońskiego bociany przykuwają uwagę chłopa i jego syna. Ludzie właśnie mają przerwę na posiłek podczas ciężkiej pracy. Lecące bociany zachęcają do oderwania się od znojów codzienności i popatrzenia przez chwilę w niebo. 

Według starych wierzeń bociany przynoszą szczęście. Istnieje też ciemniejsza, nie zawsze znana strona tych ptaków. Nie, to nie czarny bocian i jego upierzenie – chodzi o niektóre zaskakujące ptasie zachowania.

Obserwacja bocianów

Bociany na żywo można spotkać w wielu miejscach w Polsce. Istnieją wioski, gdzie ptaków tych jest szczególnie dużo. 

Bocianie wsie

Koło Bartoszyc, niedaleko granicy z Rosją, znajduje się wieś Żywkowo. W sezonie na jednego mieszkańca przypada tam ok. pięciu bocianów. Mają one gdzie mieszkać – w Żywkowie jest pięćdziesiąt gniazd bocianich. Miłośnicy tych ptaków mogą je tam obserwować z platformy widokowej czy na okolicznych łąkach i polach. Sąsiednie wsie też obfitują w bocianich mieszkańców. 

W województwie lubuskim w miejscowości Kłopot znajduje się Muzeum Bociana Białego. To dlatego, że spotka się tam duże ilości tych ptaków. Podobnie jest w okolicach Tykocina, np. we wsi Pętowo, do której przylatuje co roku 30 par bocianich. Specjalnie wybudowane wieże pozwalają obserwować bociany na żywo z małej odległości.

Kamery internetowe w gniazdach

W 2006 r. zainstalowano pierwszą kamerę internetową po to, by móc przez całą dobę obserwować gniazdo bocianie na żywo. Liczba takich kamer w 2022 r. przekroczyła trzydzieści. Najczęściej umieszcza się je w gniazdach bocianów białych, bo tych jest w Polsce więcej. Niektóre kamery (m.in. w Łodzi) pozwalają śledzić czarne bociany. 

Przez internet można obserwować np. wysiadywanie jaj, wykluwanie się piskląt, karmienie młodych, pierwsze loty. W niektórych miejscach rozgrywają się bocianie dramaty. Wiele osób miało okazję śledzić losy rodziny z gniazda w wielkopolskich Przygodzicach. Po przylocie do Polski bocian, którego nazwano Dziedzic, przeprowadził naprawę gniazda. On i jego partnerka Przygoda mieli zostać rodzicami czworga dzieci. Trzy jaja niestety utracili w czasie walk o gniazdo. Któregoś dnia bociania matka nie wróciła i już nigdy więcej się nie pokazała. Obcy bocian porwał i wyrzucił jedyne ocalałe dotąd pisklę, pomimo tego, że malec długo i dzielnie się bronił. W tym czasie ojciec zdobywał pożywienie. Gdy powrócił, próbował bronić gniazda. Przegrał i wprowadziła się tam nowa bociania para. 

Ciemne sprawki bocianów

Walki o gniazdo są częste w bocianim świecie. Każdy ptak chce zadomowić się w jak najlepszym i najbezpieczniejszym dla potomstwa miejscu. Tam, gdzie łatwo będzie o pożywienie. Potencjalnych lokatorów jest wielu, stąd bezwzględne walki o miejsca lęgowe. Bicie skrzydłami, ranienia dziobem przeciwnika są na porządku dziennym w okresie poszukiwania gniazda. 

Nie tylko wtedy bociany są agresywne. W okresie upalnego lata, gdy nie wystarcza bocianom ich zwykłego pożywienia, zaczynają atakować ptactwo domowe. Na przykład w powiecie przemyskim kilka par bocianów zabiło kilkaset kurcząt. 

W gminie Brochów w powiecie sochaczewskim pewien bocian niszczył samochody. Według relacji mieszkańca ptak zaczął zachowywać się agresywnie, gdy pojawiło się u niego potomstwo. Przyczyna mogła być jednak inna. Bocian atakował swoje odbicie w szybie, biorąc je prawdopodobnie za konkurenta.

Zwyczaje w bocianich rodzinach mogą zdumiewać. Ptaki te są bardzo zazdrosne. Często karą za zdradę jest uśmiercenie niewiernej partnerki i jej ptasiego kochanka. Bociany potrafią także zabić i zjeść własne potomstwo, jeśli jest słabe i bez szans na przeżycie lotu do Afryki. 

Bocianie życie

Pierwsze bociany przylatują do Europy Środkowej na początku marca, ostatnie w pierwszych dniach maja. Podobnie długi jest okres, kiedy ptaki te odlatują. Niektóre opuszczają Polskę na początku lipca, inne pod koniec września. Najczęściej odloty mają miejsce w sierpniu.

To, co jedzą bociany, nie zawsze odpowiada popularnym przekonaniom. Ptak ten jest mięsożerny. Zjada różne owady – świerszcze, koniki polne, chrząszcze. Nie gardzi dżdżownicami i gadami. Z płazów najbardziej smakują mu niektóre gatunki żab (trawna i wodna). Żywi się też małymi ssakami (jak krety, ryjówki i nornice) i rybami. Bywa, że je młode ptaki lub jaja, skorupiaki i mięczaki.

Zaskoczyć może to, ile żyją bociany. Bywa, że w zoo ptaki te dożywają 30. lat. Na wolności żyją krócej, bo tylko ok.12 lat. Zaobserwowano jednak osobniki żyjące ponad dwadzieścia lat, a najstarszy z nich w chwili śmierci liczył lat 29. Niestety, ponad 70% młodych ginie w pierwszym roku od wyklucia się. Jeśli ich nie uwzględnimy, to średnia życia wyniesie powyżej 8. lat. Zatem ile żyje bocian, zależy od tego, w jakich warunkach przyszło mu funkcjonować i czy udało się przetrwać pierwszy rok. 

Opowieści o bocianach przynoszących dzieci

Historie o tym, że bociany przynoszą dzieci, znane są nie tylko w Polsce, ale też np. u innych Słowian. 

Wiele dzieci było płodzonych w czasie szaleństw najkrótszej nocy w roku – zwanej nocą Kupały. Dziewięć miesięcy później to mniej więcej okres przylotu bocianów. Dlatego pojawienie się dziecka w rodzinie zaczęto kojarzyć z tymi ptakami.

Bociany są silne. Potrafią latać, trzymając w dziobie dość dużą zdobycz, np. królika. Z ziemi może to wyglądać na tobołek. Wyobraźnia podpowiedziała niektórym ludziom, że w środku znajduje się dziecko. 

U noworodków często na karku pojawia się znamię. Jest zwykle w miejscu, za które – jak wierzono – mógł trzymać malca przenoszący go ptak. Dlatego znane jest jako bociani znak lub uszczypnięcie bociana. Tego typu zmiany na skórze występują nawet u połowy niemowląt.

W tej chwili istnieje wiele możliwości obserwowania życia bocianów. Chociaż niektóre zwyczaje tych ptaków mogą zaskakiwać, to nie sposób odmówić im gracji i wdzięku. Trudno wyobrazić sobie wiosnę w Polsce bez ich obecności.